Yine yeniden kurtuluş’tan Kuruluşuya 100. YılındaCumhuriyet’in kurulmasıyla yapılan reformlar yapılan reformaları, tesisleri kurumların durumu nedir bırakılan emanetler ne durumda hatırlatmak isterim. Bugünkü yazımda 1923 yılında Cumhuriyetin kurulmasından 1950 çok partili hayata geçtimiz tarihe kadar neler yapılmış bir göz atalım. Çünkü Yıl 2019 ve Kurtuluş meşalesinin yakılmasının 100.ncü yılında ülkemizin nereden nereye geldiğinin muhasebesini yapalım.
- Kapitülasyonlar kaldırıldı.
- Osmanlı’nın borçları (1854 itibariyle) kabul edilip borçları ödendi.
- Atatürk, Hindistan’dan kendi şahsına gönderilen paralarla İş Bankası’nı kurdurdu.
- Savaş yorgunu köylüye 8 milyon lira kredi dağıtıldı.
- Bütçenin önemli gelirlerinden olan ancak köylüyü ezen, geleneksel Osmanlı Aşar Vergisi kaldırıldı.
- Ankara-Yahşiyan; Kütahya-Tavşanlı Kayseri-Şarkışla; Ankara-Sivas; Emirler-Balıköy; Bolkuş-Filyos; Zile-Kunduz - Amasya Zile; Kütahya-Tavşanlı demiryolu açıldı.
- Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.
- İzmir Liman ve Körfez İşleri İnhisarı T.A.Ş. kuruldu.
- Menderes köprüsü üzerine ilk betonarme köprü yapıldı.
- Kayseri’de uçak fabrikası açıldı.
- Uşak, Eskişehir, Alpullu, Turhal şeker fabrikası açıldı.
- Bursa, Bünyan dokumacılık fabrikası açıldı.
- Devlet demiryolları ve limanları idaresi kuruldu.
- Ankara çimento fabrikası açıldı.
- Türk parasını koruma kanunu çıktı.
- Batı’nın “Kuramazsınız” dediği Merkez Bankası kuruldu..
- Düyun-u Umumiye binası hükümete teslim edildi.
- Sümerbank faaliyete geçirildi.
- Tefecilerle mücadele etmek için Halk Bankası kuruldu.
- Denizyolları devletçe işletilmeye başlandı.
- İzmir Rıhtım Şirketi devletçe satın alındı.
- Kayseri uçak fabrikasında yapılan 6 uçak Ankara’ya uçtu.
- Bursa’da süttozu fabrikası açıldı.
- Bakırköy bez fabrikası açıldı. Konya Ereğli’de bez fabrikasının temeli atıldı.
- İzmit kâğıt fabrikası kuruldu.
- Zonguldak’ta kömür yıkama fabrikası işletmeye açıldı. Antrasit fabrikasının temeli atıldı.
- Keçiborlu kükürt fabrikası işletmeye açıldı.
- Isparta gülyağı fabrikası işletmeye açıldı.
- Kayseri mensucat fabrikası kuruldu.
- Halk için ucuz ve dayanıklı ayakkabı üretmek amacıyla Beykoz fabrikası kuruldu.
- Maden Tetkik Arama Enstitüsü ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi kuruldu.
- Etibank kuruldu.
- Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi kuruldu.
- Ülkemiz baştan başa demirağlarla örüldü
- Tarım Satış Kooperatifleri kuruldu.
- Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası işletmeye açıldı.
- Nazilli basma fabrikası kuruldu.
- İstanbul telefon şebekesi devlet tarafından satın alındı.
- Ankara-Zonguldak telefon hattı açıldı.
- Ankara’da gaz maskesi fabrikası kuruldu.
- Ankara’da Endüstri Kongresi toplandı.
- Deutsche Bank’ın elindeki Ergani Bakır Madeni İşletmesi satın alındı.
- Ankara Çubuk Barajı’nın yapımına başlandı.
- İzmir havagazı şirketi devletçe satın alındı.
- İzmit’te ikinci kâğıt fabrikasının temeli atıldı.
- Ereğli kömür işletmesi devletçe satın alındı.
- Ormanlar devletleştirildi.
- Atatürk çiftliklerini devlete bağışladı.
- İlk Türk gemisi Belkıs denize indirildi.
- İlk Türk denizaltısının yapımına başlandı.
- Karabük Demir Çelik Fabrikası’nın temeli atıldı.
- Konya, Malatya, Bursa, bez fabrikası açıldı.
- Türkiyle Cumhuriyeti Ziraat Bankası kanunu kabul edildi.
- Hükümetçe satın alınan, Toprakkale-Payas; Islahiye-Meydanıekbaz işletmeye açıldı.
- Denizbank kuruldu.
- Kadıköy su şirketi devletçe satın alındı.
- Telsiz kanunu kabul edildi.
- Türk Hava Yolları, İstanbul-Bükreş arasında ilk uçak seferi yapıldı.
- Gemlik suni ipek fabrikası açıldı
- Bursa merinos fabrikası açıldı.
- Divriği demir madenleri işletmesi faaliyete geçti.
- İzmir Telefon Şirketi devletçe satın alındı.
- İstanbul Elektrik Şirketi devletçe satın alındı.
- Sermayesi devlet tarafından verilen KİT’ler kuruldu.
- Toprak Mahsulleri Ofisi kuruldu.
- Ankara-Erzurum tren hattı Erzincan’a ulaştı.
- 1923-38 yılları arasında topraksız köylüye toplam 708 bin hektar toprak dağıtıldı.
– Bursa Merinos Fabrikası üretime başladı.
– Ergani Bakır madenleri İşletmesi hizmete girdi.
– Karabük Demir Çelik Kok Fabrikası üretime başladı.
– İstanbul’da yabancıların işlettiği Tramvay ve Tünel tesisleri devralındı.
– Bursa ve Mersin elektrik tesisleri devletleştirildi.
– Adana Elektrik Şirketi devletleştirildi.
– Sivas’ta Demiryolu Makinaları Fabrikası kuruldu.
– Aydın’da 4000 köylüye toprak dağıtıldı.
– İstanbul’da kent içi ulaşım, havagazı ve elektrik dağıtımı yapacak İETT kuruldu.
– Fransız askerleri Hatay’dan çıkartıldı, Hatay Türkiye’ye katıldı.
– Karabük Demir Çelik Fabrikası Yüksek Fırınları hizmete girdi.
– Ankara Güvercinlik havaalanı açıldı.
– Malatya iplik fabrikası hizmete girdi .
– Ankara Havagazı Şirketi devletleştirildi.
– Karabük Demir Çelik Boru Fabrikaları hizmete girdi.
– İlk Türk denizaltısı Atılay Haliç’te denize indirildi.
– TBMM binasının inşaatına başlandı.
– Raman dağında Petrol bulundu.. Milli Türk Petrol Şirketi kuruldu.
– Köy Enstitüleri kuruldu. (Toplam sayısı 21’i bulan köy enstitüleri 1954 yılında kapatıldı)
– İstanbul Radyo İstasyonu hizmete girdi.
– Ereğli Kömür İşletmesi kuruldu. Ereğli kömür ocakları devlete bağlandı.
– Şile enerji santralı hizmete açıldı
– Gebere Barajı açıldı.
– Türkiye ilk milli petrol şirketi Petrol Ofisi kuruldu.
– Ankara Etimesgut’ta üretilen ilk Türk uçağı deneme uçuşları yaptı.
– Türk Devrim Tarihi Enstitüsü kuruldu.
– Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsası Kanunu kabul edildi.
– Sivas Çimento Fabrikası üretime başladı.
– Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK) kuruldu.
– İzmit Klor Alkali Fabrikası hizmete girdi.
– İzmit Selüloz ve kağıt Fabrikaları işletmeye alındı.
– Ankara Etimesgut uçak fabrikasında çeşitli tiplerde 200 özgün uçak üretildi.
– Anıtkabir’in temeli atıldı.
– İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) kuruldu.
– Mersin Limanı hizmete açıldı.
– Köy Enstitüleri ilk mezunlarını verdi. 1996 mezun öğretmenden 1878 inin ataması yapıldı
– Şirketi Hayriye (İst. Şehir Hatları vapur işl.) devlet tarafından satın alındı.
– Türkiye Birleşmiş Milletler’e kurucu üye olarak katıldı.
– İskenderun Limanı hizmete girdi.
– Türkiye ilk defa yerli ampul üretimine başladı.
– Çiftçiyi ve Köylüyü Topraklandırma Kanunu kabul edildi.
– Ormanlar koruma amacıyla devletin mülkiyetine geçti.
– İstanbul – Londra ve İstanbul – Paris uçak seferleri başladı.
– İlk yerli uçak motoru fabrikasının temeli AOÇ’de atıldı..
– Etimesgut Uçak fabrikası bünyesinde oluşturulan ARGE –Etüd Bürosu 16 ayrı tipte özgün uçak projesi
– Türkiye çok partili sisteme geçti. Demokrat parti kuruldu.
– İş ve İşçi Bulma Kurumu hizmete başladı.
– İşçi Sigortaları Kurumu kanunu yürürlüğe girdi.
– Ankara Üniversitesi kuruldu.
– Elazığ Tekel Şarap Fabrikası açıldı.
– Türkiye’nin ilk çok partili seçimleri yapıldı.
– İkinci Türk denizaltısı YILDIRAY hizmete alındı
1946 – Raman-8 kuyusundan günde 450 varil petrol üretimine başlandı
– İstanbul Açıkhava Tiyatrosu açıldı.
– İşçi ve İşveren Sendikaları Kanunu kabul edildi. İşçi ve işverenlerin örgütlenmesinin önü açıldı..
– Rize Çay Fabrikası üretime başladı.
– Eskişehir Demiryolu Takım Fabrikası hizmete girdi.
– Etimesgut uçak fabrikasında üretilen uçakların aerodinamik testlerini yapacak Ankara Rüzgar tünelinin kurulmasına başlandı
– Çatalağzı Termik Santralı hizmete girdi.
– Milli Kütüphane hizmete girdi.
– Ankara Etimesgut’ta kurulan ilk yerli Uçak Motor fabrikası hizmete girdi.
– Paris’te yapılan dünyanın en büyük havacılık fuarında Türk uçakları da sergilendi
– Porsuk Barajı açıldı..
– Emekli Sandığı kuruldu.
– Murgul Bakır İşletmeleri üretime başladı.
– Türkiye Avrupa Konseyi’ne kabul edildi.
Daha yazmakla bitmeyecek Devrimleri, reformları yazdık, önümüzdeki sayıda 1950-2019 tarihleri arasındaki yapılanlar, yapılanları nasıl satıldığı, yok edildiği kendi kendine yeten ülke durumundan ne duruma geldiğimizi yazacağım. Büyük ve tarihi olayları, ancak büyük uluslar yaşayabilir. Mustafa Kemal Atatürk